نقش دانش بومی روستاییان در کاهش آسیب پذیری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه مورد: بخش مرکزی شهرستان جیرفت)

چکیده رساله/پایان نامه : یکی از عوامل مهم فروپاشی سکونتگاه های روستایی در کشور به ویژه در دهه های اخیر، سوانح طبیعی چون زلزله، بروز خشکسالی ها ، سیلاب ها و... بوده و بحران های طبیعی و انسانی زیادی را به ویژه در روستاهای کشور ایجاد کرده و موجب تخلیه و امحاء روستاهای زیادی شده است. به نظر می رسد علل افزایش این بحران ها در دهه های اخیر ناشی از رویکردهای برون زا و برنامه های متمرکز بالا به پایین و عدم توجه به رویکردهای درون زا و غیرمتمرکز، محلی، مشارکتی و عدم توجه به دانش و تجربیات بومی مردمان منطقه و مشارکت آنها در پیشگیری، آمادگی و واکنش به سوانح طبیعی و مدیریت بحران ها بوده است. در این راستا روستاهای منطقه جیرفت و به ویژه بخش مرکزی شهرستان جیرفت طی دهه های اخیر اغلب با مخاطراتی همچون سیل و خشکسالی مواجه بوده و در این زمینه آسیب پذیر هستند. این مخاطرات معیشت روستاییان را مخصوصاً در ابعاد اقتصادی- اجتماعی و محیطی تحت تأثیر قرار داده است. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر مخاطرات طبیعی و ارزیابی دانش بومی روستاییان جهت کنترل مخاطرات طبیعی و نیز ارزیابی میزان مشارکت مردم و مدیریت محلی (شوراها و دهیاری ها) در کنترل مخاطرات طبیعی و کاهش آسیب پذیری روستاها در بخش مرکزی شهرستان جیرفت، انجام شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری آن را کلیه ساکنان روستایی بخش مرکزی شهرستان جیرفت تشکیل می دهند. در این میان 12 روستا و 261 سرپرست خانوار به روش تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند و حجم نمونه به وسیله فرمول کوکران محاسبه گردید. داده های بدست آمده از طریق عملیات میدانی (پرسشنامه) به کمک روش های آماری تحت نرم افزار spss پردازش و تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است که خطرات خشکسالی و سیل عمده ترین خطرات طبیعی در محدوده مورد مطالعه هستند و در حد بالایی سبب آسیب پذیری روستاها شده اند. میزان دانش بومی و میزان تأثیرگذاری آن در محدوده مورد مطالعه بالاتر از حد متوسط (3) ارزیابی شد. همچنین میزان دانش بومی رابطه معناداری را با سن و تحصیلات نشان داد، اما با جنسیت و نوع شغل همبستگی نداشت. میزان مشارکت ساکنان محلی و نیز مشارکت نهادهای محلی (شوراها و دهیاری ها) بالاتر از حد متوسط ارزیابی گردید. در کل می توان گفت دانش بومی و در کنار میزان مشارکت مردم و نهادهای محلی در بخش مرکزی شهرستان جیرفت قابل ملاحظه است و می تواند نقش اساسی و سازنده ای در کاهش آسیب پذیری روستاهای منطقه در برابر مخاطرات طبیعی ایفا نماید و به طور چشمگیری در بهبود اوضاع فعالیت و معیشت روستایی به ویژه در بخش کشاورزی (باغداری، زراعت، دامداری و...) و مسکن گزینی و همچنین در بعد محیطی مثمر ثمر واقع گردد.